Jedną z najlepszych form kompleksowo działających terapii pozwalających odprężyć się psychicznie i zregenerować po dużym wysiłku fizycznym jest niewątpliwie sauna. Popularna jeszcze jakiś czas temu głównie w Rosji i państwach skandynawskich, zawojowała już praktycznie cały świat, zyskując stale rosnącą popularność również w naszym kraju. Coraz częściej staje się nieodłącznym elementem domu jednorodzinnego lub letniskowego nad jeziorem, a jej licznych zalet zdrowotnych nie da się zbagatelizować. W sklepach czy marketach budowlanych można kupić gotowe modele wymagające jedynie złożenia, ale przy odrobinie zdolności technicznych warto pokusić się o samodzielną budowę sauny, co nie jest tak trudne, jak początkowo się wydaje.

Sauna – jaka jest jej historia

Zanim jednak zanurzymy się w gorącej i korzystnej dla zdrowia atmosferze sauny, warto wiedzieć, jaka jest jej historia i skąd właściwie wzięła się nieprzemijająca moda na korzystanie z tego typu urządzeń. Wbrew powszechnie panującym opiniom, sauny wcale nie wymyślono w Finlandii, mimo że nazywa się ją powszechnie łaźnią fińską. Wykopaliska archeologiczne wykazały, że znaną ją już od epoki kamiennej i to praktycznie w całym prehistorycznym świecie, na zimnych terenach północnej Azji, Ameryki Północnej oraz Środkowej i oczywiście w Europie.

Na nasz kontynent sauna trafiła aż zza Uralu, razem w wielką wędrówką ludów, a mieszkańcy tamtych regionów zasiedlili między innymi tereny obecnej Finlandii. Sama nazwa również wywodzi się z języka fińskiego, a słowo Savu oznacza sauny parowe opalane drewnem, model popularny aż do początków XX wieku. Stopniowo ich popularność rozszerzała się niemal na cały kontynent, włączając w to Polskę Piastów, a opisy korzystania z łaźni parowej znajdujemy u Galla Anonima czy w książkach Pawła Jasienicy. Z sauny chętnie korzystali nasi królowie, między innymi Bolesław Chrobry, Kazimierz Wielki czy Władysław Jagiełło. W XVII wieku, wraz ze spadkiem poziomu higieny popularność tego typu kąpieli zaczęła spadać, następnie wzrosła wraz z nadejściem rewolucji przemysłowej, nie słabnie do dziś i zwiększyła się jednocześnie dostępność do różnych odmian sauny.

Budowa sauny – najczęściej spotykane jej rodzaje

Budowa sauny krok po kroku zajmie nam trochę czasu, ale przed rozpoczęciem prac powinniśmy poznać, jakie są jej najbardziej znane i najczęściej używane rodzaje. Pomoże to w podjęciu decyzji o wyborze odpowiadającego nam modelu, warunkuje również zakup materiałów odpowiednich do jego budowy. Poszczególne modele różnicuje się przede wszystkim ze względu na dwa czynniki:

• panującą w nim temperaturę powietrza;
• poziom jego wilgotności.

Właśnie dlatego podstawowy ich podział wygląda następująco:

Sauna fińska

Nazywana również suchą albo szwedzką, model zdecydowanie najpopularniejszy na północy naszego kontynentu, w którym podczas użycia panuje najwyższa temperatura, w przedziale od 85 do nawet ponad 100 stopni Celsjusza. Osiąga się ją dzięki bardzo gorącym, nagrzewanym w piecu kamieniom, których jednak nie polewa się wodą, dlatego wilgotność w takiej saunie nie przekracza maksymalnie 15 procent. Budując saunę suchą, należy starannie dobierać wysokiej jakości materiały, a podstawowym jest oczywiście drewno i zwykle wykorzystuje się świerk skandynawski, o niskiej zawartości żywicy, praktycznie bezzapachowy i doskonale kumulujący ciepło.

Sauna mokra

Robiona zazwyczaj w odizolowanym pomieszczeniu wyłożonym drewnem, którym ponownie może być świerk skandynawski. Wyposaża się ją w piec do nagrzewania kamieni pozwalających uzyskać odpowiednią temperaturę, wahającą się od 50 do aż 90 stopni Celsjusza. Nagrzane kamienie polewa się wodą, przez co wzrasta też poziom wilgotności, sięgając około 40 procent. Ze względu na temperaturę pracy tak ważna jest właściwa izolacja ścian, szczególnie gdy taką łaźnię robimy w jednym z pomieszczeń domu.

Sauna parowa

Znana również łaźnią rzymską, zapewniająca najwyższą wilgotność, sięgającą nawet 100 procent przy jednoczesnej stosunkowo niskiej temperaturze od 45 do maksymalnie 55 stopni Celsjusza. Odczuwanie ciepła wzrasta jednak wraz z rosnącą wilgotnością, do wytwarzania pary używa się specjalnego generatora, a do budowy sauny, ze względu na wilgoć, nie stosuje się drewna, tylko płytki ceramiczne, panele z tworzyw sztucznych albo płytki z hartowanego szkła.

Łaźnia ruska

Potocznie nazywana ruską banią, umieszczona zwykle w oddzielnym niewielkim budynku zbudowanym z grubych drewnianych bali, będąca odmianą sauny mokrej, wyposażona w opalany drewnem piec rozgrzewający kamienie do 50 – 65 stopni Celsjusza, które po polaniu wodą zapewniają wilgotność na poziomie 40 – 60 procent. Cechą charakterystyczną ruskiej bani są winniki, czyli witki, którymi można się wachlować oraz biczować rozgrzaną skórę. Praktykowanym zwyczajem po wyjściu z takiej sauny jest całkowite zanurzenie się w zimnej wodzie.

Sauna infrared

W tym modelu, jak sama nazwa wskazuje, ciepło jest generowane przez promienniki podczerwone nagrzewające pomieszczenie do 40 – 60 stopni, przy jednoczesnej bardzo niskiej wilgotności powietrza, nie większej niż 25 procent. Doskonale nadaje się więc do codziennego korzystania, co nie jest wskazane przy pozostałych modelach.

Budowa sauny krok po kroku – kolejność prac, o której warto pamiętać

Skoro wiemy już, jakie są rodzaje saun, nadszedł czas na jej budowę w swoim domu, a to zadanie, do którego należy się właściwie przygotować. Zazwyczaj decydujemy się na umieszczenie jej wewnątrz budynku, dlatego skupimy się właśnie na takim modelu, pokazując krok po kroku kolejność prac, jakie przyjdzie nam wykonać. Specjaliści, z wieloletnim doświadczeniem w ich budowie, zalecają, aby całość podzielić na następujące etapy:

Znalezienie i wyznaczenie miejsca na saunę

Najlepiej miejsce, czyli odrębne pomieszczenie na saunę, zarezerwować już na etapie projektowania samego domu, przekazując stosowne wytyczne architektowi, z którego pomocy korzystamy. Można również kupić gotowe projekty uwzględniające możliwość urządzenia sauny, chociaż najczęściej gotowe już pomieszczenie jest wykorzystywane w zupełnie innym celu np. jako podręczny schowek. Dobrym pomysłem jest zlokalizowanie sauny w łazience, na poddaszu, a nawet w nieużywanym wcześniej pokoju.

Warto wiedzieć, że na saunę, będącą integralną częścią budynku mieszkalnego, naprawdę nie potrzeba dużo miejsca, w zupełności wystarczy do tego powierzchnia maksymalnie 1,5 – 2 m2. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby przeznaczyć na nią większą przestrzeń, uwzględniając np. fakt, że ktoś z jej przyszłych użytkowników może cierpieć na klaustrofobię i po prostu źle się czuć w małych pomieszczeniach. Uwzględnienie sauny w fazie projektowania budynku pozwala od razu zaplanować wszystkie potrzebne instalacje, wydajny system wentylacji, odpływ wody oraz wyjście nie tylko do wnętrza domu, ale i na świeże powietrze np. na taras.

Dopasowanie wymiarów sauny

Jak wspomniałem powyżej, nie musi to być duże pomieszczenie, jednakże warto zapewnić komfort korzystania z niej przynajmniej trzem, czterem osobom np. całej rodzinie, czy odwiedzającym nas gościom. Najczęściej spotykane rozmiary to 200 na 200 cm, ale tak naprawdę wszystko zależy od ilości miejsca, jakie możemy na nią przeznaczyć. Pamiętajmy także, że wysokość nie może być mniejsza niż 200 – 220 cm, czego wymagają zresztą też przepisy przeciwpożarowe odnośnie do pomieszczeń, w których montujemy jakikolwiek piec. W przypadku sauny umieszcza się go na zewnętrznej ścianie wejściowej i powinien to być model zasilany prądem trójfazowym, chyba że wybierzemy opalany drewnem.

Dobór odpowiednich materiałów na ściany i podłogę

Większość saun, jakie buduje się w domach jednorodzinnych, to różne modele fińskie, do zrobienia których należy dobrać odpowiednie materiały. Będzie to przede wszystkim wielokrotnie już wspomniane drewno, długo sezonowane, wolne od sęków i o grubości co najmniej 12 – 15 mm. Najlepiej nadaje się do tego właśnie świerk skandynawski, a inne, równie często używane gatunki drewna to cedr albo jodła kanadyjska, także mające w sobie małe ilości żywicy.

Drewno nie nadaje się z kolei na wykończenie podłogi, tutaj lepiej sprawdzi się antypoślizgowa terakota lub wykładzina z tworzywa sztucznego, koniecznie odpornego na wilgoć i wysoką temperaturę. W podłodze niezależnie czy jest to sauna sucha, czy mokra, trzeba umieścić odpływ wody, ułatwiający utrzymanie jej w czystości.

Oprócz drewna konieczne będzie kupno wysokiej jakości izolacji termicznej na ściany, do której wykonania zdecydowanie nie nadaje się styropian. Nie jest on w stanie znieść wysokich temperatur panujących w tym pomieszczeniu, dlatego lepiej użyć do tego wełny mineralnej, chociaż, wbrew pozorom, domowa sauna fińska to najbardziej suche miejsce w całym domu.

Bezpieczne oświetlenie i wydajna wentylacja

Kolejnym krokiem, o którym bezwzględnie należy pamiętać, jest bezpieczne oświetlenie wnętrza sauny. Pod pojęciem bezpieczne rozumiemy takie ułożenie przewodów instalacji elektrycznej, aby jak najdokładniej chronić je przed panującym w pomieszczeniu podwyższonym poziomem wilgotności. Oświetlenie, czyli wodoszczelne oprawy oświetleniowe z żarówkami LED, montuje się na ścianach i nie wolno ich umieszczać w bezpośredniej bliskości pieca.

Zadaniem wentylacji montowanej w saunie jest zapewnienie odpowiedniej wymiany powietrza i usunięcie z niej nadmiaru gromadzącej się wilgoci. Nie odprowadzana prawidłowo, szybko doprowadzi do zawilgocenia drewna i rozwoju, zagrażających nie tylko deskom, ale i naszemu zdrowiu, szkodliwych mikroorganizmów, przede wszystkim grzybów i pleśni. Brak wentylacji grozi również przegrzaniem się systemu grzewczego, co w skrajnych przypadkach może stać się źródłem pożaru, nadmiar ciepła musi więc być odprowadzany na zewnątrz pomieszczenia.

Pozostałe elementy wykończeniowe sauny

Domowa sauna wymaga od nas także właściwego wykończenia umożliwiającego bezproblemowe i komfortowe korzystanie z niej. Trzeba nadać jej indywidualnego charakteru, w czym pomogą wygodne, również drewniane ławki, także zrobione z wymienionych wyżej gatunków drewna oraz efektowne listwy wykończeniowe montowane w narożnikach i przy suficie. Z pewnością przydadzą się też bambusowe zagłówki, zegar informujący, ile czasu spędzamy w saunie, a jeśli jest to wersja mokra, drewniany cerber ze zdobioną chochlą, którą polewamy nagrzane kamienie.

Kolejnym, tak samo istotną częścią budowy sauny jest zakup szczelnych drzwi, które ze względów bezpieczeństwa bezwzględnie muszą się otwierać na zewnątrz. Najlepszym rozwiązaniem są tu drzwi szklane, pozwalające monitorować wnętrze sauny i powiększające optycznie to przecież niewielkie pomieszczenie.

Piec, czyli serce sauny

Kiedy mamy już wykończone pomieszczenie to pozostaje nam zakup jeszcze jednego elementu wyposażenia stanowiącego serce sauny, czyli nagrzewającego ją pieca. Do wyboru mamy mnóstwo dostępnych na rynku modeli, lecz w powszechnym użyciu są przede wszystkim dwa rodzaje:

• piece opalane drewnem, dla miłośników tradycyjnych, chociaż trudno byłoby tu powiedzieć, że ekologicznych rozwiązań. Piecyki na drewno są najczęściej używane w saunach fińskich, a warunkiem ich bezpiecznego użytkowania jest podłączenie do oddzielnego przewodu kominowego skutecznie odprowadzającego dym. Palenisko takiego pieca jest zwykle umieszczane na zewnątrz sauny, chociaż zdarzają się modele z paleniskiem umieszczonym w jej wnętrzu;
• piece zasilane energią elektryczną, równie skutecznie nagrzewające kamienie z pomocą zamontowanych wydajnych grzałek. Dodatkowo nowoczesne modele są wyposażane w generatory pary, dzięki czemu nie musimy już polewać kamieni wodą. Piece elektryczne są bezpieczniejsze, a zastosowane w nich systemy bezpieczeństwa skutecznie minimalizują ryzyko pożaru.

Piotr Płucienniczak

49 lat, copywriter, który w miarę bezproblemowo przeszedł w życiu niejeden remont. Mimo że wiele prac budowlanych leży poza moim zasięgiem, to lubię zdobywać nową wiedzę z tej pasjonującej dziedziny i dzielić się nią z innymi. Mam nadzieję, że to, o czym piszę, okaże się przydatne i pozwoli pomóc w budowie domu Waszych marzeń, a wszelkie remonty nie będą Wam już straszne.